Bu Ülke

“Pamuk ipliğinden biraz daha sağlam tek bağ: düşünce birliği. O da rüzgârın her an tehdit ettiği bir kandil. Düşünce birliği, düşünen insanlar arasında olur. İnsanların kaçta kaçı düşünür? Düşünenlerin kaçta kaçı karşılaşır ve açılır birbirine?”

“Okuma zihnî hayatı uyandırmalı, yerini almamalı onun. Başkalarının hazırladığı bir bal değil hakikat, onu kitap sayfalarından toplayamayız, kafamızın ve gönlümüzün iç hamleleri ile fethedebiliriz ancak.” Doğru. Zihin arı, kitap çiçek, dış dünya kovan. “Aydın okumak için okur. Kitaba kitap olduğu için perestiş eder. Bulduğunu yükler hafızasına. Sindiremez, hayatına katamaz. Kendi kendini zehirler. Bu fetişist saygı zararlıdır, ama çok yaygındır da. Bu “edebî hastalığa” büyük adamlar daha çok tutulurlar. Düşünce ile, doğrudan doğruya temas etmedikleri zaman kitaplarla beraber olmaktan hoşlanırlar. Zaten, kitaplar da onlar için yazılmış değil mi? Büyük zekâlar kitabîdirler. Ama bu, kitabîliğin bir kusur olmasına mâni değildir. Kitabîlik, zekâdan çok hassasiyet için tehlikeli. Dâhi her okuduğunu temessül eder, kendi malı olur fikirler. Bir kucak odun küçük bir ateşi söndürür, büyük bir ateşi daha da canlandırır.”

Gerçekten severseniz konuşurlar sizinle. Bir kitabı okurken “ne güzel kitap” deriz, “yazar da tıpkı benim gibi düşünmüş”. Yanlış, şöyle dememiz gerekirdi: “bunu daha önce hiç düşünmemiştim ama, galiba doğru.” Yahut, “belki şimdi anlayamıyorum, birkaç gün sonra anlarım.” Önce teslimiyet, anlamak cehdi. Sonra hüküm. Yazarın gerçekten değeri varsa, düşüncesini, bir hamlede kavrayamazsınız.

Muhammed’in ilk mucizesi: Haticet-ül kübrâ.

Ama zirvelerin hiçbirini tanımıyorduk. Avrupa'yı Avrupa yapan düşünce fatihleriyle temasımız yasaktı. Haset kitabevinden ibaretti Avrupa'mız, girdapları olmayan bir kıta, tezatsız ve tek boyutlu; bir kartpostal Avrupa'sı.

Coğrafyamızda tek kıta vardı, kafatasımızda tek yarım küre. Türkçe konuşan birer Fransızdık.

Karanlıkta kavga olmaz. İdeolojiler, uçurumları aydınlatan hırsız fenerleri. İstemesek de onlara muhtacız. Kaosu kos- mos yapan insan zekâsı, tecrübelerini ideolojilerde sergilemiş.

Sağ, ko‍­vu‍­ğu‍­na çe‍­kil‍­miş, mün‍­ze‍­vi, maz‍­lum, mus‍­ta‍­rip. Sol, eline tu‍­tuş‍­tu‍­ru‍­lan re‍­çe‍­te‍­yi ke‍­ke‍­li‍­yor, mâ‍­nâ‍­sı‍­nı an‍­la‍­ma‍­dı‍­ğı re‍­çe‍­te‍­yi. Tek ortak duygu: düş‍­man‍­lık. Di‍­ya‍­log yok. Tan‍­zi‍­mat'tan beri hazır el‍­bi‍­se‍­ye me‍­rak‍­lı‍­yız, hazır el‍­bi‍­se‍­ye ve hazır me‍­de‍­ni‍­ye‍­te...

Sınıf kav‍­ga‍­sı yoktu Hatay'da, çünkü sınıf şuuru yoktu. Mark‍­sizm, ger‍­çek‍­ten meç‍­hu‍­le yani rü‍­ya‍­ya ka‍­çış‍­tı, in‍­san‍­la‍­rı se‍­vi‍­yor‍­du. Ama sı‍­ğın‍­dı‍­ğı her kale in‍­san‍­lar‍­dan biraz daha uzak‍­laş‍­tı‍­rı‍­yor‍­du onu.

Mah‍­ke‍­me‍­de Mark‍­sist ol‍­du‍­ğu‍­nu hay‍­kır‍­dı‍­ğı zaman tek iş‍­çi‍­nin elini sık‍­mış de‍­ğil‍­di. Sa‍­de‍­ce na‍­mus‍­lu olmak,

'kork‍­tu‍­ğu için sustu' de‍­dirt‍­me‍­mek is‍­ti‍­yor‍­du.

Hegel* belki haklı: tarih tezatlar içinde gelişir.