Г.В.Ф.Гегель. Философиялық ғылымдар энциклопедиясы. Рух Феноменологиясы І

Спинозизмге қатысты, керісінше, айқындылыққа қарама - қарсы еркін субъективтілік ретінде өзін "мен" ретінде тағайындайтын рух субстанцияның тегінен шытып кететінін атап өту керек, ал философия үшін бұл пайымдау рухтың абсолютті анықталуы болып табылатындықтан, осылай спинозизмнің шектерінен шығады.
Қосымша.Дегенмен сананың ары қарай анықталуы оның өзіндік ішкі мәнісінен шыққанымен және оның үстіне объектіге қатысты терістілік бағытта болса да бұл өзгеріс сана үшін оның субъективті әрекетінсіз жүзеге асатындай болып көрінеді және ол нәрседегі айғақталатын айқындықтар тек бұл объектіге қатысты баршылықтар ретіндегі мағынаға ие болады.
Қосымша 2.Фихте философиясында, қалай "мен" "мен"- еместі игере алатындығы туралы сұрақ бойынша қашанда қиындықтармен істес болуға тура келеді. Осы екі жақтардың шынайы бірлігіне бұл жерде ешқандай қол жеткізілмейді; бұл бірлік әрқашан тек әлдебір міндетті болуға тиесілі ретінде қала береді, өйткені ең басынан, "мен" және "мен" емес өздерінің оқшаулықтарында, олардың шектілігінде бір абсолютті деген жалған алғышарттың шеңберінде алынған.

пайымдалғандай, тек оның абстрактылы, формальды идеалдылығы болып табылады. Субстанционалды бүкіл жалпы формасындағы жан рухтың субъективті өзі - өзіне рефлексия күйінде оған әлдебір теріс, сыртқы және қараңғы нәрсе ретінде қатынаста. Сондықтан сана, бүкіл жалпы қатынас ретінде, осы қос жақтардың дербестілігі мен олардың сол бара барлығының қайшылығы болып табылады. "Мен" ретінде рух — мән болып табылады, бірақ мәнділік шеңберіндегі шындық тікелей баршылық және идеалды ретінде айғақталғандықтан, сана реттегі рух тек рухтың көрінісі болып табылады.
Қосымша.Мүлдем абстрактылы "меннің", немесе таза сананың, өзінің басқасына қатысты көрсететін, терістілігі әлі мүлдем анықталмаған, үстірт, абсолютті емес терістілік болып табылады.
Бұл кезеңде сондықтан бір жағынан, нәрсенің менде болатындығы, ал екінші жағынан, қараңғылық жарықтан тыс болатыны сияқты, меннен тыс соншама дербес өмір сүруге не бола алатындығының арасындағы қайшылық пайда болады. Санаға нәрсе "мен" арқылы жатқызылған ретінде емес, бірақ тікелейлік, баршылық, берілген ретінде көрінеді; өйткені өзіндегі нәрсе рухқа бара бар және тек рухтың өзін - өзі ажыратуы арқылы толық тәуелсіздіктің елесін алатындығын, ол әлі білмейді. Мұның іс жүзінде осылай екендігін, рух идеясына көтеріле отырып және осымен "меннің" абстрактылы, формальды бара барлығынан жоғары тұрғандықтан, оны тек біз білеміз.
§415
"Мен" өзі үшін тек формальды тепе-тендік сияқты өмір сүргендіктен ұғымдардың диалектикалық қозғалысы, сананың прогрессивтік айқындалуы ол үшін оның өз әрекеті емес, бірақ өзінде бар және бұл сана үшін объектінің өзгеруі болып табылады. "Мен", сана субъектісі ойлау болып табылады; объектінің ары қарай логикалық анықталуы субъект пен объектідегі тепе - теңге, олардың абсолютті байланысы болып табылатындықтан, онда, соған сәйкес объект, субъектіге жататын, бірдеме болып табылады.
Ескерту. Кант философиясын бәрінен де дәл қарастырса, ол рухты сана ретінде ғана түсінді және онда тек рухтың философиясының емес, оның феноменологиясының айқындықтары туралы ғана айтылады десе де болады деген мағынада. Ол "менді" өзінің абстрактылы анықтауында өзіндік зат деп аталатын, әлдебір өзінен тысқыға қатынас ретінде қарастырады және де тек бұл шектілікке сай ол интеллигенцияны да, ерік-жігерді де түсінеді. Және егер пайымның рефлексиялаушы қуаты ұғымында ол, расында, рух идеясына, субъект - объектілікке, андаушы пайымдауға және т.б., және де тап солай табиғат идеясына жетсе, онда бұл идеяның өзі өз кезегінде құбылысқа дейін, атап айтқанда субъективті максимаға дейін төмендейді (қар. §58, кіріспе). Сондықтан бұл философия мағынасының дұрыс ашылуын Рейнгольдтің оны сана теориясы деп, ал сана деп елестету қабілеттілігін белгілеп түсіндіруінен көру керек. Фихте философиясы да осындай көзқараста тұр; онда "мен емес" тек "меннің" пәні ретінде, тек санада анықталған; "мен" емес онда шексіз түрткі түрінде, яғни өзіндегі—зат ретінде қалады. Қос философия, қалай олар өзінде және өзі үшін болғанындай, ұғымға да, рухқа да жетпей, тек басқаға қатынасты болатын рухқа дейін жеткенін, осы арқылы көрсетеді.

растылығына иемін. Бұл растылық, қалай ол қарапайым елестетуде болатындай, "меннің" қасиетінің қайсыбір тегі, оның табиғатының қайсыбір анықталуы ретінде қарастырылмауы керек, бірақ оны "меннің" өзінің табиғаты ретінде түсіну қажет, өйткені бұл соңғы, өзін өзі өзінен ерекшелемей, бар бола алмайды, және де осыда, сол мезгілде өзі өзінде қалмайтын, одан ерекшеленгенде — ал бұл дәл осыны білдіретіндей, — өзі туралы білімге не болмай, өзі өзінің растылығына иеленбей және осындай болмай, ол бар бола алмайды. Растылық, сондықтан, қалай еркіндік жігерге болса, солай "менге" қатысты. Қалай растылық "меннің" табиғатын құрастырса, солай еркіндік ерік-жігердің табиғатын құрастырады. Жақынырақ алғанда, алайда, растылықты тек субъективтік еркіндікпен, бассыздықпен салыстыруға болады, тек объективтік растылық, ақиқат шынайы ерік-жігер еркіндігіне сәйкес келеді.
Ендеше, өзі өзіне рас "мен" алдымен әлі мүлдем қарапайым субъективті, әбден абстрактылы еркін, әбден анықталмаған идеалдылық, немесе кез келген шектіліктің терістелуі болып табылады. Сондықтан "мен", өзін өзі өзінен итермелей отырып, бастапқыда тек формальды, ал өзінен шынында өзгеше емес болады. Бірақ, логикада қалай көрсетілгендей, өзінде баршылық айырмашылық та болуы, шынайы айырмашылыққа дейін дамытылуы міндетті. "Менге" қатынасты бұл даму, антропологиялық салаға кері құйылмай, "мен" руханилық пен табиғилық бейсаналық бірлігінде, бірақ өзінде рас болып қала беріп және өзін өзінің еркіндігінде ұстай тұра, өзінің басқасын тотальдыққа, "меннің" бірдей тотальдығына дейін дамуға міндеттейді және де тап осының салдарынан жанға жататын тәнділіктен оған дербес қарсы тұратын бірдеңеге, сөздің шынайы мағынасындағы әлдебір нәрсеге айналады. Бірақ өзіндегі "мен" өзі өзінде айырмашылықты ұстап тұратын болғандықтан немесе басқаша айтқанда, өзіндегі ол өзі өзінің және өзінің басқасының бірлігі болып табылатындықтан, сондықтан ол нәрседе бар болып тұрған айырмашылыққа қажеттілікпен жатқызылады және де осы өзінің басқасынан тікелей өзіне рефлексиялайды. "Мен", ендеше, одан шынайы өзгешелеу жоғарылайды, бұл өзінің басқасында өзінде болып шығады және кез келген андауда өзі өзінің растылығын сақтайды. Тек қана мен өзімді "мен" ретінде түсінуге қабілетті болғандығымнан, басқа мен үшін нақтылы нәрсе бола бастайды, маған қарсы қойылады және сол мезгілде идеалды түрде менімен пайымдалады, сондықтан, менімен бірлікке қайтадан келтіріледі. Міне, сондықтан алғы параграфта "мен" жарықпен салыстырылды. Қалай жарық өзі өзін және өзінің басқасын, қараңғыны тауып алу болса, және өзі өзін тек бұл басқаны тауып алу арқылы тауып ала алатыны сияқты, солай және де "мен", қандайда оның басқасы ол үшін одан тәуелсіз әлдебір формада ашылғанындай, тек сол мөлшерде өзі өзіне ашылады.
"Мен" табиғатының осы бүкіл жалпы сыртқылығынан әрі, бұл "меннің" — сыртқы нәрселермен күреске түсетіндіктен сәбилік кезеңде болатын әлеммен бірліктегі әлі қуатсыз жанға жоғарыда қарастырылған рухтың сырқат күйлері еніп кете алатын болғандықтан бұл менің одан — әлдеқайда жоғарғы екендігі енді жеткілікті шамада айқындалады.
§414
Рухтың өзімен бара барлығы, бастапқыда "мен" ретінде